Giriş
Türk vergi sisteminde vergilendirilen ekonomik kaynağa göre üç tür vergi söz konusudur: Gelir üzerinden alınan vergiler, servetten alınan vergiler ve harcamalardan alınan vergiler. Harcamalar üzerinden alman vergiler; üretilen, satılan yahut tüketilen mal ve hizmetler üzerine konulan vergilerdir. Bu vergiler; gelirin veya servetin elde edildiklerinde değil, harcandıklarında mal ve hizmetlerin fiyatları içine gizlenmiş olarak alınmaktadırlar. 4481 sayılı Kanun ile vergi sistemimize girmiş olan Özel İletişim Vergisi (ÖİV) ise bu ayrıma göre harcamalardan alınan vergi kapsamında yer alan, dolaylı bir vergidir.
Çalışmamızda ilk olarak Özel İletişim Vergisi tarihsel perspektiften incelenecek daha sonra ise hukuki niteliği somut veriler üzerinden analiz edilecektir. Son olarak ise AB ülkelerindeki ÖİV benzeri vergilerle bir karşılaştırmaya tabi tutularak, Türk vergi sisteminde yer alan ÖİV’nin yerinin daha iyi anlaşılması sağlanmaya çalışılacaktır.
Özel İletişim Vergisi’nin Tarihsel Süreci
Özel İletişim Vergisi, 1999 yılında Marmara Bölgesi ve civarında meydana gelen depremin yol açtığı ekonomik kayıpları gidermek amacıyla 4481 sayılı Kanun ile Türk vergi sistemine dâhil olmuştur. 4481 sayılı Kanun’un “17.08.1999 ve 12.11.1999 Tarihlerinde Marmara Bölgesi ve Civarında Meydana Gelen Depremin Yol Açtığı Ekonomik Kayıpları Gidermek Amacıyla Bazı Mükellefiyetler İhdası ve Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ismini taşıması da esasen ilgili verginin amacını özetlemektedir.
Söz konusu kanunun 8. maddesinde düzenlenmiş olan ÖİV, kanunun ilk haline göre 31.12.2000 tarihine kadar uygulanacaktı ama 4605 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikle bu süre 31.12.2002 tarihine kadar uzatılmıştır. İlgili hükmün gerekçesinde ÖİV’nin uygulanma süresinin uzatılma sebebi uygulanmakta olan ekonomik istikrar programının bu verginin 2 yıl daha tahsilini gerektirmesi olarak belirtilmiştir. Fakat bu 2 yıl ile de yetinilmemiş, söz konusu verginin alınmasına 4783 sayılı kanun ile 1 yıl daha devam edileceği düzenlenmiştir. Daha sonra ise bu süre de yeterli görülmemiş olacak ki ÖİV, 6802 sayılı Gider Vergileri Kanun’unda düzenlenerek herhangi bir süre kısıtlaması olmadan uygulanmaya başlamıştır. ÖİV, Gider Vergileri Kanun’una ilk dâhil olduğunda üç farklı kategoriden farklı oranlarla tahsil edilen bu vergi kapsamında mobil haberleşme için belirlenen oran %25 gibi yüksek bir orandır. Neyse ki, 6802 sayılı Kanun’da 2017 yılında yapılan değişiklikle bu oran %7,5 olmuştur. Fakat Covid-19 pandemisi döneminde bu oran 30/1/2021 tarihli ve 31380 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 3469 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı’nın 1’inci maddesi ile %10’a çıkarılmıştır.
Özel İletişim Vergisi’nin yukarıda anlattığımız süreç içerisinde kalıcı hale gelmesinin temel sebebi; toplanması son derece kolay, verimli bir vergi olmasıdır. ÖİV’nin tahsili operatörler ve internet servis sağlayıcıları aracılığıyla, maliyetsiz bir şekilde söz konusu olmakta ve devlete hiçbir yük getirmemektedir. Ayrıca söz konusu verginin dolaylı vergi sınıfında yer alması da vatandaşların ödedikleri verginin farkında olmamalarına ve dolayısıyla herhangi bir eleştiride bulunmamalarına sebep olmaktadır.
1999-2022 döneminde tahsil edilen Özel İletişim Vergisi 88.047.705.000 TL’dir. Bu rakamın ilgili yıllardaki ortalama dolar alış kuru karşılığı ise 38.248.506.000 ABD dolarıdır. Bu tutarı ise 14 Mayıs 2023 tarihinde 19,58 TL olan dolar kuru ile çarparsak depremin yol açtığı ekonomik kayıpları gidermek amacıyla toplanmaya başlanan vergi tutarın bugünkü karşılığının 748.905.747.480 TL gibi devasa bir rakama ulaştığını fark edilmektedir.
Hukuki Niteliği
6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu’nun 39. Maddesine göre tahakkuk ve tahsil edilen Özel İletişim Vergisi’nin konusu her nevi mobil telekomünikasyon işletmeciliği kapsamındaki tesis, devir, nakil ve haberleşme hizmetleri ile radyo ve televizyon yayınlarının uydu platformu ve kablo ortamından iletilmesine ilişkin hizmetler ve bu sayılanların dışında kalan diğer telekomünikasyon hizmetleridir.
Bu verginin mükellefi telekomünikasyon hizmeti sunan işletmeciler ile radyo ve televizyon yayınlarının uydu ortamından iletilmesini sağlayan uydu platform ve kablo platform işletmecileridir. Bu yasal yükümlüler ise ödedikleri vergiyi hizmetlerinden yararlanan tüketicilere yansıtırlar. Her ay tahakkuk eden bu vergi her ne kadar telefon faturalarında ayrıca gösterilse de Türkiye gibi vergi bilincine sahip olmayan ülkelerde kuşkusuz bu husus pek de anlam ifade etmeyecektir (Öncel ve diğerleri.).
Her ay faturaya yansıyan Özel İletişim Vergisi’ne ek olarak bir de ilginç bir şekilde telefon aboneliğinin ilk tesisinde de 260 TL (2023 yılı için) ayrıca ÖİV alınmaktadır. Bu tutar ise her yıl yeniden değerleme oranına göre artırılmaktadır. Bu yeniden değerleme oranı ise her yıl Özel İletişim Vergisi Genel Tebliği’nde yayımlanmaktadır.
6802 sayılı Kanun’un 39/5 hükmü gereğince, maddede hüküm bulunmayan hallerde 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu hükümleri uygulanır. 3065 sayılı Kanun’un vergiyi doğuran olayı düzenleyen 10. maddesi gereğince mal tesliminin ve hizmet ifasının söz konusu olduğu durumlarda, malın teslimi veya hizmetin yapılması vergiyi doğuran olayı teşkil etmektedir. Dolayısıyla Özel İletişim Vergisi’nde de özel iletişim vergisinde de tesis, devir, nakil ve haberleşme hizmetinin yerine getirilmesi vergiyi doğuran olayı teşkil etmektedir. (Topsakal 112)
Avrupa Birliği Üye Devletleri ile Karşılaştırılması
Özel İletişim Vergisi’nin ne kadar olağandışı bir vergi olduğunu anlamanın en uygun yollarından biri ise kuşkusuz Avrupa Birliği üye ülkelerinde benzer türde vergilerin olup olmadığını araştırmak olacaktır. Yalnızca üç AB üye devletinde (Yunanistan, Malta ve Macaristan) Özel İletişim Vergisi benzeri vergiler söz konusudur.
Özel İletişim Vergisi benzeri bir vergi olan Mobil Telefon Hizmetleri Vergisi (Tax on mobile phone services) Yunanistan’da 1998 yılından itibaren yürürlüktedir. Söz konusu verginin mükellefi de ÖİV’de olduğu gibi telefon operatörleridir ve bu vergi de kullanıcıların faturalarına yansıtılması şeklinde tahsil edilmektedir. Benzerlik bununla da sınırlı kalmamaktadır: Mobil Telefon Hizmetleri Vergisi’nin oranı da ÖİV gibi %10’dur. Fakat Malta ve Macaristan örneklerinde de göreceğimiz gibi söz konusu vergi de Kıta Avrupası’nın vergi politikasındaki anlayış farklılığı sebebiyle Özel İletişim Vergisi’nden çok büyük farklar teşkil etmektedir. Bu farkların belki de en önemlisi söz konusu verginin 15-29 yaş arasındaki kullanıcılardan yani gençlerden tahsil edilmemesidir. Bir diğer önemli fark ise söz konusu verginin ülkenin vergi gelirlerindeki payıdır. Yunanistan vergi sisteminde yer alan Mobil Telefon Hizmetleri Vergisi’nin ülkenin toplam vergi gelirindeki payı, 2021 verilerine göre %0,2853’ken bu oran ÖİV için %0,6’dır.
Karşılaştırılabilecek bir diğer vergi ise Malta’da 2005’ten beri yürürlükte olan, Excise Duty Act – Chapter 382’de yer alan Mobil Telefon Vergisidir (Excise duty – Mobile telephony). Bu kanuna göre Mobil Telefon Vergisi’nin kapsamını mobil telefon hizmetlerinden elde edilen tüm gelirler oluşturmaktadır. Bu verginin toplanması ise yine Özel İletişim Vergisi’nde olduğu gibi, verginin mükellefi olan telefon operatörlerinin, belli bir yüzdeyi hizmetlerden yararlananların faturasına yansıtarak ödenmesi şeklinde gerçekleşmektedir. Türkiye’de tahakkuk edilen Özel İletişim Vergisi’nden farkı ise vergi oranında gündeme gelmektedir. Buna göre Malta’da vergi sisteminde yer alan Mobil Telefon Vergisi %4 oranındayken, Türkiye’de ÖİV’nin oranı ise yukarıda belirttiğimiz gibi %10’dur. Yunanistan örneğinde olduğu gibi burada da ülkenin vergi politikasındaki ve özel olarak ilgili verginin oranındaki farklılığın sonucunu açık bir şekilde görebileceğimiz nokta ise söz konusu verginin vergi gelirlerindeki payıdır. 2021 verilerine göre Malta’daki Mobil Telefon Vergisi’nin Malta’nın tüm vergi gelirlerindeki payı %0,093’ken, Türk Vergi Hukuku’nda yer alan ÖİV’nin oranı %0,6’dır.
Özel İletişim Vergisi benzeri vergiye sahip olan bir diğer ülke ise Macaristan’dır. 2012’de “Act 56 of 2012 on telecommunications tax” ile yürürlüğe giren Telekomünikasyon Hizmeti Vergisi (Telecommunication services tax), ÖİV’den farklı olarak faturanın belli bir yüzdesi üzerinden alınmamakta, bunun yerine saniye başına 0,0054 Euro olarak alınmaktadır. Dolayısıyla yine her ne kadar bu vergi faturalara yansıtılsa da esasen konuşulan saniye başına alınmaktadır. Esasen, Türkiye gibi operatörlerin tekelleştiği ülkelerde verginin daha düşük seviyelerde olmasını sağlayabilecek bir yöntem söz konusudur. Macaristan’daki bu verginin vergi gelirleri içindeki oranı ise yine Yunanistan ve Malta örneklerinde olduğu gibi Özel İletişim Vergisi’nin oranından düşüktür: %0,3093.
Sonuç ve Değerlendirme
Çalışmamızda ilk olarak Özel İletişim Vergisi’nin tarihsel gelişimini Türk Vergi Mevzuatı çerçevesinde inceledik. Daha sonra ise 6802 sayılı Gider Vergileri Kanun’unun 39. maddesi özelinde ÖİV’nin hukuki niteliğini yapıp değerlendirmelerde bulunduk. Son olarak ise ÖİV’yi, Avrupa Birliği Üye Devletleri’nin vergi sisteminde yer alan birtakım benzer vergilerle karşılaştırdık.
Çalışmamızı tamamlamadan önce Özel İletişim Vergisi’nin yerini daha iyi tayin edebilmek için Avrupa Birliği Üye Devletleri’ndeki vergilerle karşılaştırırken söz konusu vergini bir dolaylı vergi olduğu ve Türk Vergi Sistemi’nde dolaylı vergilerin oranının göz önünde tutulması gerektiğini gözden kaçırmamalıyız. Türkiye’de vergi gelirlerinde dolaylı vergilerin oranı %65’ken, doğrudan vergilerin oranı ise %35’tir. OECD ortalamasında ise dolaylı vergilerin oranı %40’ken dolaylı vergilerin oranı %60’tır. (Gündoğdu 163) Vergi adaletini zedeleme riskini taşıyan dolaylı vergilerin düzenlenmesi ve denetimi Anayasamızın 73. maddesinde hükme alınan sosyal devlet ilkesi ile doğrudan bağlantılıdır. Bu bağlamda dolaylı bir vergi olan Özel İletişim Vergisi üzerine yapılan araştırmalar büyük önem arz etmektedir.
Yazar: Ahmed Durak
Kaynakça
Öncel, Mualla ve diğerleri. “Vergi Hukuku”, Turhan Kitabevi, 2021.
Gündoğdu, Serkan. “Türkiye’de Vergi Denetiminde Etkinlik; Dolaylı ve Dolaysız Vergiler Bağlamında İnceleme” 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 3, sayı 2, 2022.
Topsakal, Metehan. “Türk Vergi Sisteminde Vergiyi Doğuran Olay” Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2007.
Bingöl, Ozan. “Bir Sabaha Daha Vergi Zammı ile Uyandık. Özel İletişim Vergisi %33 Zamlandı.” Vergiye Dair, 30 Ocak 2021, https://vergiyedair.com/2021/01/30/ozel-iletisim-vergisi-zamlandi/.
European Commission, Taxes in Europe Database, Greece – Tax on mobile phone services, https://ec.europa.eu/taxation_customs/tedb/taxDetails.html?id=961/1672527600.
European Commission, Taxes in Europe Database, Hungary – Telecommunication services tax, https://ec.europa.eu/taxation_customs/tedb/taxDetails.html?id=2664/1672527600.
European Commission, Taxes in Europe Database, Malta – Excise duty – Mobile telephony, https://ec.europa.eu/taxation_customs/tedb/taxDetails.html?id=678/1672527600.
“2021 yılında bütçe gelirleri yüzde 36.8 artış gösterdi, bütçe açığı ise yüzde 9.7 arttı” HaberTürk, 1 Ocak 2022, https://www.haberturk.com/son-dakika-2021-butce-gerceklesmesi-sonuclari-aciklandi-3316756-ekonomi.
Excise Duty Act, Chapter 382, 1 Ocak 1995.
17.08.1999 ve 12.11.1999 Tarihlerinde Marmara Bölgesi ve Civarında Meydana Gelen Depremin Yol Açtığı Ekonomik Kayıpları Gidermek Amacıyla Bazı Mükellefiyetler İhdası ve Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 4481, 26 Aralık 1999.
Gider Vergileri Kanunu, 6802, 13 Temmuz 1956.
