Genel Olarak Türkiye’de Vergi Politikaları
Türkiye’de vergi politikalarının tarihine baktığımızda etkin vergilendirme sistemine tam geçilemediği gözlenmekle beraber özellikle 2000’lerden sonra vergi adaletsizliği göze çarpmaktadır (Ejder, 2000). 2002’de Avrupa Birliği tam üyeliği için ilerlenen uyum süreci içeriğinde yer alan ve bu nedenle gündeme gelip hayata geçirilen Özel Tüketim Vergisi bu adaletsizliğin temel taşlarındandır. 12/06/2002 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak 01/08/2002’den itibaren yürürlüğe giren Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun amacı daha önce farklı kalemler üzerinden alınan aynı amaçlı vergilerin tek kalemde toplanmasının yanı sıra çevreye ve sağlığa zararlı mallardan vergi alarak kullanımı azaltmak ve lüks tüketime tabi mallardan vergi alınmasıdır. Ancak ÖTV’nin kapsamı, hayatımıza girdiği 2002 senesinden bu yana sürekli değişmiş ve kapsamı hiç durmadan artmıştır (Uzun). Üstüne üstlük de bu konuda uyum süreci tamamlanamamıştır ve Avrupa Birliği ile aramızdaki fark, bu konu özelinde maalesef oldukça açıktır.
Bu farkı bazı başlıklar aslında toplayabiliriz. Öncelikle ÖTV, Avrupa Birliği üyesi ülkelerde oldukça kısıtlı bir 3 listede -alkol ürünleri, tütün ürünleri ve enerji ürünleri- uygulanırken, ifade ettiğimiz gibi, Türkiye’de oldukça geniş listeler üzerinden uygulanmaktadır (Yıldırım). Hepimizin bildiği üzere, bugün aldığımız kitap üzerinden bile ÖTV ödüyoruz. Halbuki bu kitap ne zararlı bir madde ne de lüks. Yani, Avrupa Birliği’nde ÖTV çevreye ve sağlığa yararlı bir vergi olarak sunulmuş iken Türkiye’de bir gelir vergisi olarak ve adaletsizce karşımıza çıkmaktadır.
Prof. Dr. İlhami Söyler, ÖTV’nin de içinde yer aldığı dolaylı vergiler kişinin ödeme ve mali gücüne bakılmaksızın alındığı için oldukça adaletsiz vergiler olduğunu vurguluyor. Bunun yanı sıra, ÖTV aslında günümüzde yasanma amacını da karşılamaktan oldukça uzak. Zira, özellikle tahsil edilmesi gereken mücevherat ve yat gibi lüks araçlarda ÖTV neredeyse sıfırlanmış iken, vatandaşın bindiği orta kalite araçlarda dahi ÖTV’nin yaklaşık %40 olduğunun altını çiziyor Uluslararası Şeffaflık Örgütü Yönetim Kurulu Üyesi Avukat Oya Özarslan (Kızılkaya ve Bakiler).
Özel Tüketim Vergisi, ülkemizde uygulanmaya başladığından beri toplamda dört liste üzerinden uygulanıyor. Yani aslında sadece bahsettiğimiz bu dört listede yer alan mallardan ÖTV alınıyor. Bu sayının düşük olması bizi yanıltmasın zira listeler oldukça geniş ve vergi oranı da kesinlikle düşük değil. Bu yazıda odaklandığımız mallar (IV) No’lu listede yani Lüks Mallar, Beyaz Eşya ve Elektronik Ürünler listesinde yer almaktadır. Bu listede yer alan ürünlerden eskiden %26 ile %40 arası KDV alınırken zamanla Bakanlar Kurulu kararıyla bu oran %18’e sabitlenmiş aradaki fark ise ÖTV’nin arttırılması suretiyle azaltılmaya hatta tamamen silinmeye çalışılmıştır.
ÖTV’nin yanı sıra KDV uygulaması da problemli bir konu olmasının da yanı sıra direkt olarak 1982 Anayasası’na da aykırılık teşkil etmektedir. Çünkü KDV’nin her türlü mal ve hizmetten alınması maddi gücü görece düşük kesimin aldığı mallardan da aynı verginin alınması anlamına gelmektedir. İşaret ettiğimiz gibi, bu vergi adaletsizliği başlı başına Türkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasası’nın 73. maddesine aykırı, zira sözü geçen maddede belirtildiği üzere vergi, herkesin maddi gücüne göre. Bu maddede vurgu maddi güç ilkesidir. Savaş Demircan’a göre KDV’deki bu vergi adaletsizliği ülkenin refahı üzerinde de olumsuz bir etki yaratmaktadır (Demircan).
Bu olumsuzluklar ve vergi adaletsizliği bir tarafa, bu yazıda özellikle cep telefonu, tablet ve dizüstü bilgisayar gibi elektronik cihazlardan alınan vergilerin ve ek ücretlerin astronomik boyutlarından ve vergi adaletsizliğinden bahsedilecektir.
TRT Bandrol Ücreti
Alınan ÖTV ve KDV’nin yanında üzerinde durmamız gereken bir de TRT Bandrol Ücreti vardır. TRT Bandrol Ücreti, dayanağını 3093 sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Gelirleri Kanunu’ndan almaktadır. TRT Bandrol Ücretleri, TRT yayını alabilen radyo, televizyon, video ve birleşik cihazlardan alınmaktadır. Bu cihazları ithal edenler serbest dolaşıma girişinde bandrol almaya mecburdur. TRT Bandrol Ücretleri, ithalatçılar için bandrole tabi cihazın gümrük giriş beyannamesindeki ÖTV hariç KDV matrahı üzerinden bir defaya mahsus olmak üzere hesaplanmaktadır. Bu ücret, elektrik faturalarından TRT payının kaldırılmasının ardından kurumun gelir kayıplarının kısmen telafisi amacını taşımaktadır. Zaten bu TRT Bandrol Ücreti yürürlüğe girdikten yaklaşık bir buçuk yıl sonra bu ücretlerde artışa gidildi. 26.05.2022 tarih ve 31847 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5610 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile TRT Bandrol Ücretleri’ne Yapılan bu oran artışı ile birlikte bazı ana mal gruplarında 26.05.2022 tarihinden itibaren geçerli yeni TRT Bandrol ücreti oranları artmıştır. Yapılan değişiklikle cep telefonlarında yüzde 10 olan oran yüzde 12’ye, akıllı kol saatlerinde yüzde 8’den yüzde 14’e, bilgisayar ve tablette ise yüzde 2’den yüzde 4’e çıkartılmıştır.
Elektronik Cihazlardan Alınan Vergilerin Dağılımı
Öncelikle, bugün neredeyse herkesin en az bir tane sahip olduğu ve kullanmanın resmen zaruri bir ihtiyaç haline gelen cep telefonlarımızdan başlayalım. Cep telefonun ham fiyatı hesaplandıktan sonra Türkiye Cumhuriyeti’nde satılması için gerekli bazı paylar tahsil ediliyor. Türkiye’ye gelen akıllı telefon ücretlerinin ham fiyatının %1’i Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı’na katkı payı olarak ham fiyata ekleniyor. Ayrıca yine akıllı cep telefonunun ham fiyatının %12’si TRT Bandrol Ücreti olarak ham fiyatın ve T.C. Kültür Bakanlığı payının üzerine ekleniyor. Böylece cep telefonunun fiyatı bir anda %13 artmış oluyor. Üstelik burada henüz ham vergiler daha eklenmiş değil. Daha sonra bu %13 artmış fiyatın da %50’si Özel Tüketim Vergisi olarak ekleniyor. Son olarak, ÖTV eklenmiş haline de %18’i Katma Değer Vergisi olarak eklenince akıllı cep telefonumuzun son fiyatının %50’den fazlasını vergiler oluşturmuş oluyor.
Aslında her cep telefonundan aynı %50 oranında ÖTV alınmıyor. 26 Nisan 2022 tarihli düzenleme ile 1.500 TL’ye kadar olan cep telefonlarının tesliminde %25, 1.500 TL – 3.000 TL arasındaki cep telefonlarının tesliminde yüzde 40 ve 3.000 TL üzerindeki cep telefonlarının tesliminde ise yüzde 50 oranında ÖTV tahsil ediliyor. Ancak zaten kurdan kaynaklı olarak tüm akıllı cep telefonlarının ham fiyatı ülkeye girişlerinden itibaren 3.000 TL ve üzeri yer alıyor. Bu durumda sanki her akıllı cep telefonundan aynı %50 oranında Özel Tüketim Vergisi alınıyor gibi düşünmemizde bir sakınca yok.
Medyascope’un haberin göre, 26 Mayıs 2022’den itibaren vergisiz fiyatı 10.000 TL olan telefonun ÖTV tutarı, bandrol vergisinden ve Kültür Bakanlığı katkı payından alınacak tutarlar ilk fiyata eklendikten sonra hesaplanıyor. Aynı şekilde ilk fiyata bandrol vergisi, Kültür Bakanlığı payı ve ÖTV eklendikten sonra oluşan matrahla KDV tutarı çıkıyor. Böylece bandrol vergisi 200 TL, ÖTV 150 TL, KDV 63 TL ve toplam sayış fiyatı 413 TL artarken satış fiyatı 20.001 TL oluyor, dolayısıyla, satış fiyatının yüzde 50’den daha fazlası vergilerden oluşuyor.
Geçtiğimiz günlerde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, yüksek öğrenim öğrencilerine bir defaya mahsus olmak üzere vergisiz akıllı telefon ve bilgisayar alabileceklerini duyurduğu iddiası var. Bu vaadin doğru olmadığı açığa çıktı ancak bu iddia doğru olsaydı bile bu vergi muafiyeti tüm vergiler yerine yalnızca ÖTV’yi kapsayacaktı. Diğer bir deyişle, öğrenciler aslında sadece ÖTV’den muaf olacaklardı ve onun dışında telefondan alınan Kültür Bakanlığı payı, TRT Bandrol Ücreti ve KDV uygulanmaya devam edecekti. Yine sayısal bir örnek vermek gerekirse, ham fiyatı 10.000 olan telefonun vergi ve ek ücretler eklenmiş son hali, ÖTV’den muaf olduğu haliyle bile, 13.334 lira olacaktı.
Bir diğer önemli kalem ise tabletler. Aslında tabletlerden alınan vergi dağılımı ile akıllı cep telefonlarından alınan vergi kalemleri neredeyse aynı, yalnızca tabletlerden Kültür Bakanlığı payı ve Özel Tüketim Vergisi alınmıyor. Buna rağmen tabletlerden %4 TRT Bandrol Ücreti ve %18 KDV alınmaya devam ediliyor.
Medyascope’un aynı haberinde belirtildiği üzere, ham fiyatı 10.000 olan tabletten öncelikle %4 oranında TRT Bandrol Ücreti alınıyor ve fiyat böylece 10.400’e yükselmiş oluyor. Daha sonra bunun %18’i de Katma Değer Vergisi olarak eklendiğinde fiyat 1.872 lira artarak 12.272 olarak raflarda yerini alıyor.
Son olarak, dizüstü bilgisayar fiyatlarına göz atalım. Diz üstü bilgisayarlar da Özel Tüketim Vergisi alınan mallar listesinde yer almadığı için, fiyatın içindeki vergi kalem miktarı akıllı cep telefonlarına göre daha az. Diz üstü bilgisayarlardan Kültür Bakanlığı payı da alınmıyor. Aynı tabletler gibi yalnızca %4 oranında TRT Bandrol Ücreti ve bu ücretin eklenmiş hali üzerinden %18 Katma Değer Vergisi alınıyor.
Sonuç
ÖTV 2002 tarihinde özellikle Avrupa Birliği ile uyum sürecinde hayatımıza girmiş, KDV ise ondan daha önce 1980lerde uygulanmaya başlamıştır. Ancak bu iki vergi de zamanla değişimler geçirmiş, özellikle bu yazıda incelediğimiz kapsamda oldukça adaletsiz hale getirilmiştir ki bu adaletsizlik artık Anayasa’nın 73. maddesinde özellikle belirtilen maddi güç üzerinden eşit vergi ilkesine bile aykırı uygulama durumunda tezahür etmektedir. Anayasaya aykırı olmasının yanı sıra günümüzde herkesin eli ayağı olan akıllı cep telefonlarında toplam vergi son fiyatın %50’den daha fazlasına karşılık gelmekte ve vatandaş neredeyse her ürün kalemi için bu ağır vergi oranının altında ezilmektedir. Aldığımız her akıllı cep telefonunda Kültür Bakanlığı’na ve TRT’ye katkı payı ve bandrol ücreti ödemenin bir hukuki dayanağı olmadan bu uygulamanın bu denli kanıksanmış ve oran olarak da ağır olması çok anlamsızdır, zira bu uygulamayı da vergi kapsamında değerlendirdiğimizde vatandaşın maddi gücüne bakılmaksınız alınması da 1982 Anayasası’nın 73. maddesinde altı çizilen eşitlik ilkesine aykırı durmaktadır.
Yazar: Yağmur Karagülle
Kaynakça
Demircan, Aslan Savaş. “Katma Değer Vergisi: Vergi Adaleti, Eşitlik Ve Sosyal Devlet Value Added Tax: Justice On Taxation, Equality And Social State.” Türkiye Barolar Birliği Dergisi (2015).
Ejder, Haydar Lütfü. “Türkiye’de Vergi Politikalari.” Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 2.1 (2000): 127-132.
Kızılkaya, Soner, ve Bakiler, Oğulcan. “Türkiye’de Vergi Meşruiyeti Dibe Vurdu’’, 2022, https://www.voaturkce.com/a/turkiye-de-vergi-mesruiyeti-dibe-vurdu-/6457987.html#:~:text=T%C3%BCrkiye’de%20devlet%202021%20y%C4%B1l%C4%B1nda,milyar%20721%20milyon%20lira%20oldu. Accessed 2023.
Medyascope, Medyascope. TRT Bandrol Ücreti Artırıldı, Cep Telefonu Fiyatlarının Yarısından Fazlası Vergi.
Uzun, Alper. “Dünden Bugüne Özel Tüketim Vergisi.” Erdem&Erdem, 2020, https://www.erdem-erdem.av.tr/bilgi-bankasi/dunden-bugune-ozel-tuketim-vergisi. Accessed 2023.
Yıldırım, Ayşe Elif. “Avrupa Birliği ve Türk vergi sistemlerinde özel tüketim vergisi.” Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 19.1 (2015): 219-252.
