Dünya ülkelerindeki mülkiyet haklarının durumuna ilişkin kapsamlı bir araştırma ve karşılaştırma içeren Uluslararası Mülkiyet Hakları Endeksi (IPRI) 2020 yılı raporu yayınlandı. Mülkiyet haklarıyla başlarsak öncelikli olarak söyleyebiliriz ki mülkiyet hakları içerisinde ekonomik büyümeyi, sosyal kalkınmayı, refah ve yeniliği teşvik etmeyi ve ayrıca özel mülkiyet haklarının bireylerin özgürlüğünü korumakta, bir ülkedeki ticari amaçla çıkartılmış ve çıkartılacak yasa ve kanunlara bireyler tarafından ne kadar saygı gösterildiği anlamak açısından önemli bir kavramdır. Süre gelen küreselleşme ve ülkeler arasındaki yatırım ortaklıkları, yabancı sermayeler, ortak pazarlar, örneğin Microsoft veya Apple seviyesindeki büyük şirketler gibi ülkelerin ekonomisine katkı sağlayan gelişmelerin sürdürülebilir olması açısından ülkede bulanması gereken en temel kavram güçlü bir özel mülkiyet sistemidir.
Uluslararası Mülkiyet Hakları Endeksi (IPRI) 3 ayrı bileşen üzerinden en yüksek 10 en düşük 0 puan vererek ülkeleri bu 3 başlığında kendi alt bileşenlerine bakarak incelemektedir. İlk bileşen olarak Siyasal ve Yasal Alanı ( Legal & Political Environment – LP) görmekteyiz. Yasal ve Siyasal Alan (LP) bileşeni, bir ülkenin kurumlarının gücü ve vatandaşlar arasında "oyunun kurallarına" saygı hakkında bilgi sağlar. Bu nedenle, LP bileşeni içerisinde yer alan Yargının Bağımsızlığı, Hukukun Üstünlüğü, Siyasi İstikrar ve Yozlaşmanın Kontrolü bileşenleri genel kapsamlıdır. Kısa bu bileşen fiziksel ve fikri mülkiyet haklarının geliştirilmesi ve korunması üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Endeksin diğer iki bileşeni olan Fiziksel Mülkiyet Hakları (PPR) ve Fikri Mülkiyet Hakları (IPR), ülkelerin sosyo-ekonomik kalkınması için belirleyici olan iki mülkiyet hakkı biçimini yansıtır. Bu iki kategoride yer alan maddeler, her ülkedeki hukuki hakları ve fiili fırsatları temsil eder.
Uluslararası Mülkiyet Hakları Endeksi (IPRI) 2020 yılındaki dünya nüfusunun %93.91’ini ve dünya gayri safi yurt içi hasılanın da 97.72’sini oluşturan 129 ülkeyi sıralamaktadır. Ülkelerin seçimi genel olarak yeterli verinin mevcudiyetini göz önüne alarak belirlendi. IPRI’nın genel ortalaması 5,73’tür. Ortalama puanları sıraladığımız zaman, en zayıf bileşen 5.14 puan ile Yasal ve Siyasi çevre daha sonra Fikri Mülkiyet hakları 5.55 ve en yüksek olarak da Fiziksel Mülkiyet hakları 6.50 puanla endekste yer almıştır. Önceki yıllara kıyasla genel ortalama da Yasal ve Siyasal Alan (LP) ve Fikri Mülkiyet Hakları bileşenlerinin ortalama puanında gerileme olurken, Fiziksel Mülkiyet haklarında yükselmeler oldu.
Endekste yer alan ülkelere kısaca bakmamız gerekirse Finlandiya, 2020-IPRI (8.65) ile fikri mülkiyet hakları bileşenine (8.92) liderlik etmekte ve onu bu bileşende ABD (8.69) takip etmektedir. İsviçre genel sıralamada 2. sırada (8.53), ardından ek olarak PPR bileşenine (8.73) lider olan Singapur (8.48). Yeni Zelanda 4. sırada (8.46) ve LP bileşeninde (8.82) başı çekiyor. Türkiye ise Suudi Arabistan (6.46), Gana (5,61) , Güney Afrika (6,2)’dan sonra 5.4 puanı ile listede 66. Sırada yer almaktadır. Raporda coğrafi ve ekonomik olarak Doğu Avrupa ve Merkez Asya’da konumlandıran Türkiye, 25 ülke arasından 12. Sırada yer almaktadır. Daha önceki yıllardaki Türkiye’nin genel ortalamasına baktığımız da en yüksek 2014 senesinde 5,6 olduğunu görüyoruz. 2014 yılından itibaren ortalama puan açısından sürekli bir düşüş yaşayan Türkiye, 2016 askeri darbe girişimi sonra 2017 senesinde 4,9 ortalama puana sahip olarak son 10 yılının en düşük ortalamasına sahip olmuştur.
Kaynak: https://www.internationalpropertyrightsindex.org/compare/country?id=41
