İlki 1997’de Japonya’nın Kyoto şehrinde gerçekleştirilen COP (Conference of Parties) toplantılarının en günceli olan COP28, bütün BM üyesi ülkelerin katılım gösterdiği küresel iklim değişikliğine odaklanan konferansta 1 Aralık 2023 tarihinde çok önemli bir karar alındı.
Amerika Birleşik Devletleri, Bulgaristan, Kanada, Çekya, Finlandiya, Fransa, Gana, Macaristan, Japonya, Güney Kore, Moldova, Moğolistan, Fas, Hollanda, Polonya, Romanya, Slovakya, Slovenya, İsveç, Ukrayna, Birleşik Arap Emirlikleri ve Birleşik Krallık, Net Sıfır hedeflerine ulaşmak amacıyla nükleer enerji kapasitelerini üç katına çıkaracak bir bildiriye imza attılar. (US DOE, 2023)
Bu bildiri, uzun zamandır kamuoyunda oluşturulan nükleer enerji aleyhine işleyen fikir yapısının değişmesi için büyük bir önem taşımaktadır. Bu makalede, nükleer enerjiden elde edilen elektrik bakımından dünyaya liderlik eden ülkelerin de içinde bulunduğu bu bildirgenin, dünyanın yeşil dönüşümüne potansiyel katkısı incelenecektir.
Nükleerden elde edilen elektriğin ulusal payda en yüksek olduğu ülke Fransa’dır. Elektrik ihtiyacının yaklaşık %60’nı nükleer enerjiden karşılayan Fransa’nın nükleer enerji kapasitesini 3 katına çıkarması demek -bugünkü elektrik tüketim miktarı ile hesaplandığında- ülkenin ihtiyacı olan elektrikten en az %80 daha fazla üretim yapacak olmasına işaret etmektedir. (Electricity Maps, 2023)
Peki bu ne anlama geliyor?
Fransa, 2023 yılının ortasında büyük bir atılım istatistiği göstererek uzun yıllardır İsveç’in liderlik ettiği “Avrupa’nın en büyük enerji ihracatçısı” unvanını elinden aldı. Bu bilgi Avrupa’nın temiz geleceği için aslında büyük bir öneme sahip. Uzun yıllar boyunca Avrupa’nın güvenilir enerji ithalat merkezi olan Fransa, önümüzdeki yıllarda bu özelliğini pek kaybedecek gibi durmuyor. Dolayısıyla bu yüzyılın ortasında tamamlanması beklenen nükleer enerji kapasitesini üçe katlama hedefi, özellikle Fransa’nın en büyük enerji ihracatı partnerleri olan Birleşik Krallık ve İtalya için daha az karbon emisyonu ile maksimum verim demek. Birleşik Krallık’ın da bu bildiriye imza atmış olması, büyük bir dönüşümün başlangıcı. (Harmsworth, 2023)
Diğer yandan ABD ve Kanada’nın da bu bildiriye dahil olması incelemeye değerdir. Küresel karbon emisyonunun yaklaşık %16’sının kaynağı olan bu iki ülkenin enerji üretimi aşamalarında sağladıkları yenilenebilir enerji dönüşümlerinin yanı sıra nükleer enerji kapasitelerini arttırmaları bölgesel olarak büyük bir değişiklik yaratacaktır. ABD’nin elektrik kaynağının neredeyse %20’si, Kanada’nın ise yaklaşık %13’ü, nükleer enerjidir. (CO2 Emissions by Country – Worldometer, 2023) (PRIS, 2023)
Fransa örneğinde de uyguladığımız gibi günümüze ait tüketim oranlarıyla hesap yaparsak 2050 yılına doğru ABD, elektrik ihtiyacının en az %60’ını karbon-nötr bir enerji kaynağı olan nükleer enerjiden sağlayacak demek oluyor. Eğer ABD Enerji Bilgi İdaresinin verilerini baz alırsak, ABD için elektrik talebinin en çok artacağı senaryoda dahi karşımıza çıkan artış 2050 yılına kadar en fazla %15 olarak gözükmektedir. Buna göre, bugün ABD 100 birim elektrik tüketiyor ve elektriğinin 20 birimini nükleer enerjiden karşılıyorsa, gelecekte görünen en kötü senaryoda dahi 115 birim tüketime karşı 60 birim üretim sayesinde ülkenin elektrik ihtiyacının yarısından fazlasını nükleer enerjinin sağlayacağını gözlemlemek mümkün. Bu veri, halihazırda yıllık %2 civarında azalan karbon emisyonuna sahip bu ülke için sevindirici bir haber. (USEIA, 2023) (Worldometer, 2023)
Kanada için ise nükleer enerji kapasitesini üçe çıkartmak aslında yetersizdir. Ancak Ontario gibi bölgelerin elektrik ihtiyacının yarısından fazlasının nükleer enerjiyle karşılandığını biliyor olmamız, Kanada’nın da bu temiz enerji biçimine geçişi için daha geniş imkanlar tanıyacaktır.
Bildiriyi imzalayan Asyalı iki ülkeyi de büyük bir sevinçle karşıladığımı söyleyebilirim. Japonya ve özellikle Güney Kore, nükleer enerjiden iyi seviyede faydalanan iki ülke. Güney Kore, nihai tüketiciye ulaşan elektriğin %33’ten fazlasını nükleer enerjiden karşılamaktadır. Ancak ne yazık ki, %30’un üstünde kömür ve %26 seviyelerinde de doğalgazdan elektrik üreten ülkenin, karbon emisyonunu azaltması için önünde uzun bir yol var. (Electricity Maps, 2023)
Elektrik üretiminde hemen hemen Güney Kore ile aynı trendlere sahip olan Japonya’nın elektrik arzında nükleer enerjinin payı düşük. Her ne kadar son yıllarda artışa geçse de Fukuşima’da yaşanan olaydan sonra Japonya’da gelişen kamuoyu, ülkenin geleceği açısından çok iyi görünmüyordu. Buna rağmen Japonya’nın bu bildiriye imza atması, gerçekten kayda değer bir adım. Şu anda elektrik ihtiyacının yaklaşık %6’sını nükleer enerjiden karşılayan Japonya da kömür ve doğalgazdan arınmak için üç kat artıştan daha fazlasına ihtiyaç duyacak. (Electricity Maps, 2023)
Özellikle Doğu Asya’da son yıllarda artan nükleer enerji yatırımları tatmin edici. Çin ve Rusya dahil olmak üzere birçok ülke, hızla gelişen şehirleri ve sanayileri için nükleer enerjinin nimetlerinden faydalanmayı öncelemiş durumdadır.
Yıl içerisinde rüzgar yönü sebebiyle en çok hava alışverişi yapan iki şehirden bahsederek bir sonraki ülkenin potansiyelini incelemek isterim. Bulgaristan’ın Karadeniz kıyı şeridinin güneyinde yer alan ve Türkiye sınırında Kırklareli ile komşu olan Burgaz, hava akımları gereğiyle yıl içerisinde direkt olarak çoğu zaman İstanbul’a ihraç, kimi zaman da İstanbul’dan hava ithal eden bir şehirdir. Değişken basınç dengeleriyle bu durum her zaman kesinlik göstermese de yıl içerisinde çoğunlukla iki şehir arasında bir rüzgar bağlantısı mevcuttur. Bu rüzgarlar, iki şehrin de iklime ve çevreye duyarlı çalışmakta koordinasyonunun önemini vurgular niteliktedir.
Elektrik üretiminin %45’ini kömür ve doğalgazdan karşılayan Bulgaristan, nükleer enerjinin şu anda %36.2 seviyesinde olan payını üçe katlama sözü veren ülkelerden bir diğeridir. Eğer bu konuda istikrarlı ilerleme sağlanır ve Bulgaristan, söz verdiğinden de iyi bir performans gösterirse hem ulusal hem bölgesel hem de küresel manada bir iyiliğe imza atmış olacaktır. %18’den fazla olan yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen elektrik miktarı da hesaplamalara dahil edildiğinde, yalnızca üç kat artırma sözü dahi, Bulgaristan’ı temiz bir geleceğin beklediğinin göstergesidir. (Electricity Maps, 2023)
Ayrıca, bildiriye imza atan Finlandiya, Macaristan, Çekya, Slovakya ve İsveç halihazırda %34’ten yüksek olan nükleer enerji paylarıyla geleceklerinde neredeyse elektrik ihtiyaçlarını bir bütün olarak nükleer enerjiden karşılamayı planlamışlardır.
Sonuç olarak, gitgide gelişen teknolojiler ve bu gelişimin getirdiği enerji tasarruf imkanları, yeşil dönüşüme tabi olan sınai faaliyetler, yeşil duyarlı bireyler ve finansal ekosistemler kendini 2050 yılına kadar kanıtlayacak ve bir şekilde bu kritik bildiriye imza atan ülkeler için “net sıfır” veya “net sıfıra çok yakın olma” terimlerini konuşuyor olacağız.
Temennim, COP29’la başlamak üzere bütün ülkelerin, özellikle Türkiye’nin daha sağlıklı ve temiz bir gelecek için bu plana dahil olmasıdır. Ülkelerin tek başına yol yürümesiyle iklim değişikliği konusunda bir yere varılabileceği kanısı manasız olduğu kadar yanlıştır da. Dolayısıyla türkiye’nin bu teknolojik dönüşüm sürecinde müttefikleri başta olmak üzere daha önceden nükleer enerji yatırımlarıyla kendini kanıtlamış ülkeler ile sıcak temas içerisinde olması oldukça mühimdir. Bu durumun yolu da ancak BM gibi organizasyonlar ile mümkün gözükmektedir.
Yazar: Ekim Atay
Kaynakça
Vikipedi (2023, Kasım 28). 2023 Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı. https://tr.wikipedia.org/wiki/2023_Birle%C5%9Fmi%C5%9F_Milletler_%C4%B0klim_De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi_Konferans%C4%B1
USDOE (2023, 1 Aralık). https://www.energy.gov/articles/cop28-countries-launch-declaration-triple-nuclear-energy-capacity-2050-recognizing-key
Electricity Maps, Live 24/7 CO2 emissions of electricity consumption. (2023). https://app.electricitymaps.com
Harmsworth, E. (2023, August 7). France is Europe’s top power exporter as Germany turns importer. Bloomberg.com. https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-08-07/france-is-europe-s-top-power-exporter-as-germany-turns-importer
CO2 emissions by country – Worldometer. (2023). https://www.worldometers.info/co2-emissions/co2-emissions-by-country/
PRIS – Nuclear Share. (2023). https://pris.iaea.org/pris/worldstatistics/nuclearshareofelectricitygeneration.aspx
USEIA (2023). https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=56040
Worldometer (2023). https://www.worldometers.info/co2-emissions/co2-emissions-by-country/
