19 Kasım 2023’te dünyada bir ilk gerçekleşti. Dünyada ilk kez, bir liberteryen, Arjantin’de seçime girdi ve başkanlık seçimini geçerli oyların yaklaşık %56’sını alarak kazandı.
53 yaşındaki Milei, -aslında bir liberteryene yakışır bir biçimde- çoğu konuda radikal görülen tutumlara sahip. “Çok fazla para harcayan bakanı kovacağım.” diyen Milei, 10 Aralık 2023’te görevi devralacak. İlk icraatlerinden birinin Arjantin Merkez Bankası’nı kapatmak ve ulusal para birimi olarak ABD Doları kullanılması olması bekleniyor. Bu radikal kararlarla enflasyona karşı kuvvetli bir mücadele sağlayacağı kesin. Radikal liberteryen hatta anarko-kapitalist başkanın birçok konudaki görüşü bir kenara, iklim konusundaki tutumu da incelenmeye değer.
Milei ve partisi La Libertad Avanza’nın diğer üyeleri, ülkenin ana bilim kurumu olan Ulusal Bilimsel ve Teknik Araştırma Konseyi’ni (CONICET) kapatmayı vaat ettiler. Arjantin’deki 300 alt kurumda yaklaşık 12.000 araştırmacıya finansman sağlayan CONICET, yaklaşık 80 milyar peso (400 milyon ABD Doları) yıllık bütçesiyle Latin Amerika’nın en önde gelen bilim kurumlarından biri… Seçim öncesinde CONICET’in 16 araştırma merkezinin yöneticileri ortak bir açıklamada “Daha iyi bir ülkeye devletin lağvedilmesi ile ulaşılamayacağını” söyledi. Ülkedeki birçok bilim insanı Milei’nin rakibi Massa’yı destekledi veya başkalarının Milei’ye oy vermemesi yönünde çağrıda bulundu. Milei’ye karşı gösteriler de düzenlediler. (De Ambrosio & Koop, 2023) Devletin lağvedilmesi daha müreffeh bir hayat sağlar mı bilinmez ancak Milei döneminde bilim yatırımlarının azalacağına kesin gözüyle bakılıyor.
Başkan Milei’ye göre iklim değişikliği “sosyalist bir aldatmaca.” Milei’nin bu konuya böyle yaklaşmasının sebebi aslında basit. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde iklim değişikliği ve çevre koruma çabalarının ekonomik gelişmeyi engellediği yaygın bir kanı. Ve aslında bu kanı doğru. Yeşil ekonomik sistemin uygulanabilir olması -daha önceki yazılarımda da bahsettiğim gibi- direkt olarak ülkenin ekonomik refahı ve gelişmişliğiyle doğru orantılı. Dünyanın en yoğun enflasyon oranına sahip Arjantin için yeşil ekonomi ve onun uygulanabilirliği doğal olarak vatandaşların gözünde önem kademesinde çok aşağıda. 2019 tarihli verilere göre Arjantin’de kanaat önderleri ve gazetecilere göre Arjantin’in en büyük sorunu işsizlik ve ekonomik büyüyememe. Bu sorunları enflasyon, yoksulluk, sosyal eşitsizlik, yolsuzluk ve siyasi istikrarsızlık takip ediyor. İklim değişikliği listede dahi yok. (Statista, 2019)
Milei de halkın istediğini en sert söylemlerle karşılamayı amaçlayan agresif bir kişiliğe sahip. Bu agresif siyasi yatkınlığın getirdiği bir sonuç olarak Milei, “İklim değişikliğiyle mücadeleyi ön planda tutamayız.” demek yerine iklim değişikliğini direkt olarak reddetmektedir. Bütün sosyal yardım politikalarını durdurmayı amaçlayan Milei’nin özünde bir diğer sosyal program olan iklim değişikliğiyle mücadeleyi de görmezden gelmesi anlaşılır. Ancak asıl sorulması gereken soru şu: Arjantin bundan sonra ne yapacak?
Birçok ülkede 1 ton CO2 başına 100 ABD Dolarını aşan karbon vergisi, Arjantin’de yalnızca 10 Dolardır (OECD, 2019). Ancak emisyon ticaret sistemi yerine karbon vergisi uygulamak zaten anlamsız olduğundan, Milei’nin bu karbon vergisini kaldırması anlaşılır olacaktır. Anti-karbon uygulamalarının bölgesel bazda değerlendirilmesi elzemdir. Örneğin Türkiye, henüz herhangi bir karbon kısıtlaması uygulamadığı için Avrupa ile kimi alanlarda uyumsuzluk yaşamaktadır. Bu uyumsuzluk zaman zaman gümrüklerde uygulanan cezalar, bazen de ülkemizin, Avrupa’nın karbon yüklencisi olmasıdır. Yani Avrupa, kendi bölgesini kirletmek istemediği zaman bunu Türkiye’den isteyebilmektedir. Diğer yandan Arjantin, Güney Amerika’da karbon vergisi uygulayan tek ülke olması nedeniyle Milei’nin sağlayacağı bir dönüşüm her zaman kötü anlama gelmemektedir. Halihazırda büyük bir karbon ayak izine sahip olmayan bu Güney Amerika ülkesinin üretim kapasitesinin artacağı kesindir.
Milei’nin enerji üretimi hakkındaki görüşleri de, keza bir liberteryeni temsil edecek seviyede nettir diyebiliriz. Ülkede halihazırda işleyen üç nükleer santrale yenilerinin ekleneceğini açıklayan Milei, devletin sahip olduğu nükleer enerji şirketinin de özelleştirileceğini söyleyerek hisse fiyatlarını yükseltti. (Barragan, 2023)
Ülkenin elektrik ihtiyacının %60’ından fazlası nükleer enerji ve yenilenebilir enerjilerden üretiliyor. (ElectricityMaps | Live 24/7 CO2 Emissions of Electricity Consumption, 2023) Eğer diğer enerji kaynaklarının yerini doldurmak için elde bulunan nükleer güç santrali sayısı artırılırsa Arjantin, çok kısa zamanda elektrik üretiminde sıfır karbon salınımına ulaşabilir. Milei’nin böyle bir hedefi olduğunu söylemek mümkün değil ancak rasyonel olan bu şekilde ilerlenmesidir.
Bir diğer yandan Milei’nin çevre ve iklim konusundaki yaklaşımını felsefi olarak değerlendirmek de önemlidir. Milei, aslında bir liberteryene uygun bir biçimde “antroposantrist” yani insanmerkezci hareket etmektedir. Dünyanın ve dünyadaki sistemin varlığının asıl amacını insanın varlığı olarak gören bu anlayış, dünyanın çevresel döngüsünde doğanın korunması için insanın gelişiminin durdurulmaması gerektiğini öne sürer.
Batı medeniyetinin temelini oluşturan insanmerkezcilik genel manada anlaşılabilir ve uygun görünse de her durumda doğru olmak zorunda değildir. İnsanlığın var olması ve varlığını sürdürebilmesi bundan yüz hatta bin yıllarca önce de olduğu gibi doğaya bağlıdır. Diğer çoğu küresel dengenin aksine insanı kendine kesin bir biçimde bağımlı kılan tek şey doğadır. Dolayısıyla doğanın kendini temizlemesine fırsat vermeden büyük bir tahribat yaratmak eninde sonunda insana zarar verecektir. İnsanmerkezciliğin iklim değişikliğine uyarlanmasında alınacak teorik çatışmanın başlıcası budur. Bu bağlamda ne Milei ne de Trump, yaklaşımlarında unutmamalıdır ki insanlığın devamı ve müreffeh yarınlar için -bize bahsedilen kadar olmasa da- iklim konusunda bir şeyleri değiştirmeyi vaat eden ve uygulayan politikalara ağırlık vermelidirler. Çünkü her ne kadar iklim değişikliğinin beşeri sebeplerden kaynaklandığı kesin olarak kanıtlanmamış olursa olsun minimal de olsa var olan beşeri etkiyi optimize etmek bizim elimizdedir.
Sonuç olarak Arjantin’in yeni başkanı Javier Milei’nin ekonomik noktalarda hayati hamlelerle Arjantin’in karşılaştığı sorunlara karşı yeterli cevaplar sunacağına inansak da insanların hayatına bilhassa ekonomi kadar etki eden ve etmeye devam edecek olan iklim değişikliğiyle mücadeleyi göz ardı etmemesi, bölgesel çevre koşulları ve piyasanın ihtiyaç duyduğu hammaddeleri kaybetmemesi bakımından önem taşımaktadır.
Önümüzdeki 4 yıl boyunca bir liberal/liberteryen yönetimin nasıl olacağını dünyaya gösterme şansına sahip olan Milei, köklü ama denenme fırsatını tam olarak yakalayamamış ideolojisini temsil etmek için kritik bir noktada. Umuyorum ki fikirlerine saygı duyan ve başarısına sevinen insanları, fikirdaşlarını yüzüstü bırakmayacaktır.
Yazar: Ekim Atay
Kaynakça
De Ambrosio, M., & Koop, F. (2023). ‘Extremely worrying’: Argentinian researchers reel after election of anti-science president. Nature. https://doi.org/10.1038/d41586-023-03620-3
Statista. (2023, July 21). Argentina: main issues according to experts 2019. https://www.statista.com/statistics/1071852/argentina-main-problems-opinion-leaders-journalists/
OECD. (2019). Taxing Energy Use 2019: Country Note – Argentina. oecd.org. https://www.oecd.org/tax/tax-policy/taxing-energy-use-argentina.pdf
Barragan, F. (2023, November 21). Plan energético de Milei: primeras medidas, el futuro de YPF y cinco sillas claves. Energy Report. https://www.ambito.com/energia/plan-energetico-milei-primeras-medidas-el-futuro-ypf-y-5-sillas-clave-n5880425
ElectricityMaps | Live 24/7 CO2 emissions of electricity consumption. (2023). https://app.electricitymaps.com/zone/AR
