Önsöz
2023 yılı hafızalarımıza tarihimizin en hazin olaylarından biri olan ve kesin rakamları bilemiyor olmakla beraber yaklaşık 50.000 kişinin hayatını kaybettiği tahmin edilen, şehirleri, yerel ekonomileri ve kültürleri yok eden 6 Şubat depremleri ile kazındı. Cumhuriyet tarihimizde en çok kayıp yaşadığımız afeti olmasına rağmen depremden sadece üç ay sonra gerçekleşecek 2023 yılı Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili Seçimleri nedeniyle şaşırtıcı derecede hızlı gündemden düşen bu olay, Türkiye siyasetinin hazin bir özeti gibiydi aslında. Belediyeler, imar komisyonları ve müteahhitler arasındaki çarpık ilişkiler, imar afları, yapı denetim ve acil durum planlarının eksiklikleri gibi yapısal değişikliklerin elzem olduğu konular neredeyse hiç konuşulmadan, gösterişli canlı yayınlar, birkaç müteahhittin sembolik tutuklanmaları ve birlik beraberlik mesajları ile bu devasa trajedi öylesine savuşturulmuş oldu. Üstelik uzmanların her gün uyarılar yaptığı ve yaklaştığını söyledikleri, düşündükçe bile korku salan büyük İstanbul depremi için de hiçbir ders çıkarılmadı.
2023 yılında Türkiye neredeyse tüm uluslararası göstergelerde düşüşe devam etti. Freedom House tarafından her yıl yayınlanan Dünya Özgürlük Endeksi’nde Türkiye, 2023 yılında da bir önceki yılda olduğu gibi 32 puanla özgür olmayan ülkeler arasında yer aldı. 2023 İnternette Özgürlük Endeksi’ne göre Türkiye bir önceki yıla kıyasla 2 puan daha kaybederek 32 puanla özgür olmayan ülkeler arasında kaldı. World Justice Project tarafından hazırlanan 2023 Hukukun Üstünlüğü Endeksi’ne göre Türkiye ne yazık ki hukukun üstünlüğü konusunda da yıllardır sürdürdüğü düşüşünü devam ettirdi. Endeks’te toplamda 0,41 puanı bulunan Türkiye bu skorla 142 ülke arasında 117. sırada yerini aldı ve hem bölgesel hem de küresel ortalamanın altında kaldı. Bu uluslararası göstergelerden anlaşılacağı üzere Türkiye’nin yıllardır içinde bulunduğu demokrasi, insan hakları, hukuk devleti ve ekonomik krizleri bu yıl da derinleşerek devam etti.
2023 yılı, aynı zamanda, bu krizlerin en azından bir kısmının çözülebilmesi ve demokratik kurum ve kültürün yeniden inşası için gerekli tarihi bir fırsatın kaçırıldığı yıl oldu. Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili Seçimlerinde muhalefetin tartışmalı çatı adayı Kemal Kılıçdaroğlu Cumhurbaşkanlığı yarışını kaybederken, muhalefet TBMM’de de çoğunluğu yakalayamadı. Türkiye’nin en sağ ve muhafazakâr meclis aritmetiğinin oluştuğu bu seçimler sonrası, dezavantajlı gruplara yönelik nefret kampanyalarının ve hedef göstermelerin bizzat milletvekilleri tarafından gerçekleştirilmesi, insan hakları ve demokrasi alanındaki sorunların çözüm yeri olması beklenen Meclis’in bu sorunları derinleştireceği fikrini güçlendirirken, insan haklarının geleceğine ilişkin ümitleri azalttı.
Detaylarını aşağıda okuyacağınız ifade ve basın özgürlüğü ihlalleri, yargı içindeki çatışma ve çekişmeler ve sivil toplum üzerinde kurulan baskıların yanı sıra 2023 yılı aynı zamanda Türkiye’nin en çok fakirleştiği, orta ve alt gelir gruplarını yaşam standartlarını yitirerek tüm yıl boyunca fiyat artışlarını, vergi zamlarını, kira çekişmelerini, büyükşehirlerdeki kira krizini, üniversite öğrencilerinin yetersiz ve kalitesiz barınma sorunlarını konuştuğu bir yıl oldu. Dahası binden fazla doktorun artan şiddet vakaları ve yetersiz çalışma koşulları nedeniyle ülkeyi terk etmesi ve enflasyon nedeniyle artan ilaç kıtlığı, sağlık hizmeti sunumunda yaşanan aksaklıkların 2024 yılında katlanarak yeni bir krize dönüşeceğini tahmin etmek güç değildir.
Toplumsal ve siyasal muhalefetin artan yorgunluğunun ve düşen motivasyonunun bilincinde olsak da Özgürlük Araştırmaları Derneği olarak daha özgür ve müreffeh bir gelecek için umudumuzu kaybetmeyi reddediyor ve tüm gücümüzle çalışmaya devam ediyoruz. Elinizde tuttuğunuz bu Almanak Derneğimizin kaybolmasına izin vermediği motivasyonumuz ve umudumuzun bir kanıtı olduğu kadar, sorunları açık bir şekilde ortaya koymanın çözüm
yollarının belirlenmesinde bir çıkış noktası sağlayacağı düşüncesiyle hazırladığımız bir hafıza belgesidir.
2023 Almanak’ı, Ocak 2023 – Aralık 2023 tarihleri arasında Freedom House iş birliğiyle yürütülen “Türkiye’de Hukuk Devleti ve Demokrasi İzleme Projesi” kapsamında hazırlanan Özgürlük Gündemi adlı bültenlerin sadeleştirilmiş versiyonudur. 2023 yılında Türkiye’de hukuk devleti, demokrasi, sivil ve ekonomik özgürlüklerde yaşanan en önemli olayların ele alındığı bu çalışmada sadeleştirilmiş halleri yer alan Özgürlük Gündemi bültenlerinin tam halleri Prof. Dr. Mustafa Erdoğan editörlüğünde Doç. Dr. Ali Rıza Çoban, Ömer Faruk Şen ve İbrahim Enes Özkan tarafından hazırlanmıştır.
Hem projede yer alan uzmanlara hem de proje ekibimize teşekkür eder, bu çalışmanın zamanın en geçer akçe olduğu bu dönemde okuyuculara 2023 yılı hakkında kısa, net ve güvenilir bir bilgi ve yorum kaynağı olmasını temenni ederiz.
Özgürlük Araştırmaları Derneği olarak özgür ve müreffeh bir Türkiye için 2024 yılında da tüm gücümüzle çalışmaya devam edeceğiz. Yeni yılda bizleri sosyal medya hesaplarımızdan takip etmeyi unutmayın!
İyi seneler dileriz!
Almanak 2023‘ün tamamına aşağıdan ulaşabilirsiniz.
