Mülkiyet hakkı ve sözleşme özgürlüğü bireylerin kendi yaşamını kendi tercihleri doğrultusunda sürdürebilmesini güvence altına alan temel haklardandır. Bu haklar sayesinde bireyler herhangi bir baskıya maruz kalmadan özgürlüğünü koruyabilir; kendi mülkleri üzerinde tasarrufta bulunabilir ve seçtikleri kişilerle özgürce sözleşme yapabilir. Ancak, mevcut kira mevzuatı sözleşmenin uzama süresinden sözleşme şartlarına, yıllık kira bedelinden tahliye sebeplerine kadar uzanan geniş bir alanda mülkiyet hakkı ve sözleşme özgürlüğüne müdahalelerde bulunmaktadır. Tarafların özgür iradeleri ve tercihleriyle şekillenmiş olan kira ilişkilerine devletin sürekli müdahil olması hem kira ve konut piyasasının serbestçe işlemesini hem de enflasyonist bir ortamda taraflar arasında adil bir denge kurulmasını engellemektedir.
Mülkiyet kuralları taşınır veya taşınmaz bir malın kimler tarafından ve hangi koşullarda kullanılabileceğini belirleyen temel hukuki normlardır. Eğer sözgelişi bir taşınmaz özel mülkiyet statüsünde ise orada bulunma ve onu kullanma hakkı yalnızca mal sahibine aittir ve bu hak ancak onun açık rızasıyla başkalarına tanınabilir. Ev sahibi ile kiracı arasındaki ilişki bu durumun tipik bir örneğidir: Yetkisi olmayan kişiler taşınmazdan çıkarılabilir, ihlalciler hukuki veya cezai yaptırımlara uğratılabilirler. O halde, özel mülkiyet kişinin belirli bir yer/mekân üzerinde tasarruf yetkisini elinde bulundurduğu; söz konusu yerde kimlerin bulunabileceğine ilişkin kararları herhangi bir kişi veya kuruma hesap verme yükümlülüğü olmaksızın alabildiği durumlarda mevcuttur (Waldron, 2019: 28-9).
Bu analiz, bireyin mülkiyet hakkını ve sözleşme özgürlüğünü merkeze alan ve temel hakların siyasal müdahalelere karşı korunması gerektiğini savunan liberal bir perspektiften yazılmıştır. Bu doğrultuda, öncelikle liberal teorinin önemli figürleri olan Locke’un öz-sahiplik anlayışına ve Bastiat’ın sınırlı devlet ve serbest piyasa savunusuna yer verilmiştir. Yine bu bağlamda, Türkiye’de temel haklara sağlanan yasal güvenceler ve bu çerçevede kira mevzuatı ile devletin sosyal ve ekonomik politikalarıyla piyasa mekanizmaları arasındaki gerilimden kaynaklanan sorunlar ve devlet müdahalesinin normatif sınırları eleştirel bir bakışla sorgulanmıştır. Çalışmada kira ilişkileri bakımından hem tarihsel mevzuat hem de güncel uygulamalar ele alınmış ve bu konudaki devlet müdahalelerinin tarihsel sürekliliği vurgulanmıştır. Sonuç olarak, kira mevzuatından kaynaklanan yapısal problemlere değinilmiş ve mevcut kira rejiminin yeniden değerlendirilmesi gerektiği ortaya konulmuştur.
Yazar: Dr. Nalan Yeşim Erdoğan
Mülkiyet Hakkı ve Sözleşme Özgürlüğü Açısından Türkiye’de Kira Mevzuatı analizinin tamamına aşağıdan ulaşabilirsiniz.
